به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی سیما، سیزدهمین قسمت از برنامه «جام‌جم» به موضوع حماسه حضور اختصاص پیدا کرد؛ اما در ابتدا، مجری برنامه به ارائه چند خبر مهم هفته پرداخت.
خبر اول: موفقیت موسی کلیم‌الله در جشنواره فجر
خبر اول امشب در جام جم به موفقیت موسی کلیم‌الله، یکی از آثار مرکز سیما فیلم رسانه ملی، اختصاص دارد. این اثر به کارگردانی ابراهیم حاتمی‌کیا و تهیه‌کنندگی سید محمود رضوی عزیز در دوازده بخش نامزد دریافت سیمرغ جشنواره فجر شده بود و در نهایت موفق به کسب پنج سیمرغ در بخش‌های طراحی لباس، چهره‌پردازی و مکمل مرد شد. این دستاورد قابل توجه نشان‌دهنده توانمندی‌های تیم تولید اثر است. امیدواریم که موسی کلیم‌الله با همین قوت و قدرت ادامه پیدا کرده و به زودی شاهد پخش آن باشیم.
خبر دوم: اجرای علی زند وکیلی در اختتامیه فجر
در خبر دوم، حسام آبنوس، مدیرکل فرهنگی خبرگزاری مهر، به موضوع اجرای علی زند وکیلی در اختتامیه جشنواره فیلم فجر اشاره کرده است. وی در توییتی نوشت که اختتامیه جشنواره فجر قطع شد و مجری برنامه اعلام کرد که «اتفاق خاصی نمی‌افتد»، به این معنا که اجرای زنده علی زند وکیلی برای تلویزیون پخش نشد. این تصمیم به دلیل محدودیت‌های خاص صدا و سیما در نمایش آلات موسیقی و سازها بوده است. این رویداد بحث‌برانگیز در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه قرار گرفت و به آن پرداخته شد.
خبر سوم: انتقاد از تبلیغات چای خارجی در تلویزیون
خبر سوم به انتقاد از تبلیغات چای خارجی در صدا و سیما می‌پردازد. رئیس سازمان چای کشور از تبلیغات برندهای چای خارجی در رسانه ملی به شدت انتقاد کرده و این موضوع را مغایر با سیاست‌های تولید داخلی دانسته است. چای‌های هندی و سریلانکایی که در تبلیغات تلویزیونی به نمایش گذاشته می‌شوند، برخلاف قوانین موجود در کشور است که تبلیغ محصولات خارجی را ممنوع می‌کند. این انتقادات نشان‌دهنده نگرانی‌هایی است که در خصوص حمایت از تولیدات داخلی وجود دارد.
خبر چهارم: انتقاد دکتر علی مطهری از رقص در سریال‌های نمایش خانگی
در خبر چهارم، دکتر علی مطهری به انتشار تصاویر رقص در یکی از سریال‌های نمایش خانگی واکنش نشان داده است. وی در شبکه اجتماعی ایکس (توییتر) نوشت که مسئولان ساترا، صدا و سیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تلاش می‌کنند تا رقص مختلط را به‌تدریج در جامعه عادی جلوه دهند و این مسئله را به‌عنوان بخشی از مسئولیت تهاجم فرهنگی به عهده گرفته‌اند. انتقادات ایشان در پی انتشار صحنه‌های جنجالی رقص در سریال "تاسیان" مطرح شده است.
خبر پنجم: نگرانی‌ها از نظام تنظیم‌گری ساترا
آقای جعفری‌جلوه، مدیر سابق شبکه دو سیما و یکی از مدیران با سابقه صدا و سیما، در نهمین نشست نقد و بررسی نظام تنظیم‌گری شبکه نمایش خانگی به نگرانی‌های هنرمندان اشاره کرد و گفت که این نظام، به‌ویژه در حوزه تنظیم‌گری آثار، همچنان با مشکلات و چالش‌هایی مواجه است. او بر اهمیت تعاملات علمی و تجربی در راستای بهبود این نظام تاکید کرد و خواستار ارزیابی دقیق‌تر مسائل اجتماعی و فرهنگی در آثار رسانه‌ای شد.
خبر ششم: ماجرای شکایت ستاد امر به معروف از مدیران ساترا
خبر ششم به شکایت ستاد امر به معروف و نهی از منکر از مدیران ساترا و درخواست محاکمه آنها به‌دلیل محتوای سریال "تاسیان" می‌پردازد. حجت‌الاسلام یاسر خلیلی، مدیرکل حقوقی این ستاد، از اقدام قانونی علیه مسئولان ساترا خبر داد. این نگرانی‌ها نشان‌دهنده حساسیت‌های موجود در زمینه محتوای رسانه‌ای و فرهنگی است که به‌ویژه در آثار نمایش خانگی و تلویزیونی مورد توجه قرار گرفته است.
خبر هفتم: بازنمایی حضور مردم در راهپیمایی 22 بهمن
امشب در سیزدهمین قسمت جام جم، قصد داریم به بررسی عملکرد صدا و سیما در بازنمایی حماسه حضور مردم در راهپیمایی 22 بهمن بپردازیم. این موضوع همواره چالشی مهم در بازنمایی مناسبت‌ها و مناسک ملی و دینی بوده است. امیدواریم با حضور دو مهمان عزیز و محترم، این بحث را به‌طور دقیق و شفاف پیش ببریم.
این گزارش خبری به‌طور جامع به رویدادها و موضوعات مختلف فرهنگی، رسانه‌ای و اجتماعی پرداخته و با جزئیات آنها را تحلیل می‌کند.
مشروح را در ادامه بخوانید:
بررسی چالش‌های بازنمایی حضور مردم در رسانه‌ها
بسیار خوشحالم که در جام جم به تحلیل و بررسی موضوعات مختلف می‌پردازیم و این‌بار با بازخوردهای سریع و سازنده‌ای که از مخاطبان دریافت کردیم، به ادامه گفتگو درباره برخی مسائل می‌پردازیم. پیش از هر چیز، لازم است اصلاحی را در خصوص توییت اخیر آقای علی مطهری بیان کنم. برخی از دوستان در ساترا پیام دادند که شورای صدور مجوز این سریال، ملاحظات محتوایی خاصی را مطابق با آیین‌نامه‌ها و قوانین در نظر گرفته است. این ملاحظات به‌طور جدی پیگیری شده و امیدواریم در زمان پخش، این نکات رعایت شوند تا از ایجاد هرگونه چالش جدید جلوگیری شود. این بیانیه از سوی ساترا پیش‌تر صادر شده بود و من وظیفه داشتم که آن را برای شما قرائت کنم.
پرونده این موضوع همچنان باز است و در جام جم از تمامی دوستان دعوت می‌کنیم که برای گفت‌وگو و بررسی‌های بیشتر در خصوص فرایند تنظیم‌گری حضور پیدا کنند. در این راستا، فضای جام‌جم همیشه برای تبادل نظر باز است.
بررسی بازنمایی حضور مردم در رسانه‌ها
در قسمت سیزدهم جام جم افتخار داریم که میزبان دو مهمان برجسته باشیم: جناب آقای محمدحسین ساعی، رئیس دانشگاه سوره، و دکتر علیرضا معاف، استاد دانشگاه و مسئول سابق وزارت ارشاد. موضوع بحث امشب ما به یکی از مسائل مهم در بازنمایی رسانه‌ای در مناسک ملی و دینی اختصاص دارد.
مباحث آغازین با آقای ساعی
اگر اجازه بدهید، ابتدا از آقای ساعی می‌خواهیم که دیدگاه‌های خود را در خصوص چالش‌های رسانه‌ای در بازنمایی حضور مردم در مناسک دینی و ملی به ویژه در رویدادهایی همچون راهپیمایی ۲۲ بهمن مطرح کنند. بارها این بحث‌ها مطرح شده که رسانه ملی و دیگر رسانه‌ها، به‌ویژه در بازنمایی حماسه‌هایی که مردم در چنین رویدادهایی خلق می‌کنند، گاهی در انتقال درست این لحظات دچار ضعف می‌شوند. این نقد بر این است که آیا رسانه‌ها قادر به نشان دادن واقعی و کامل این حضور عظیم مردمی هستند یا خیر.
ساعی: آقای ساعی در پاسخ به این سوال، نکته مهمی را مطرح کردند. به گفته ایشان، این مسئله یک چالش جهانی است و در تمام دنیا رسانه‌ها با دشواری‌هایی در انتقال حس‌های جمعی و انسانی در رویدادهای بزرگ مواجه‌اند. ایشان به مثال‌هایی همچون مسابقات ورزشی اشاره کردند و گفتند که وقتی در استادیوم ورزشی حضور دارید و در میان جمعیت زیادی قرار می‌گیرید، احساس خاصی به شما دست می‌دهد که انتقال این احساس به وسیله رسانه‌های تصویری بسیار دشوار است.
او همچنین افزود که این مسئله در حوزه رویدادهایی با وجه دینی، پیچیده‌تر می‌شود. احساسات دینی به دلیل لایه‌های عاطفی و معنوی‌شان به‌ویژه در جمع‌های مذهبی، انتقالشان از طریق رسانه‌ها به چالش بزرگی تبدیل می‌شود. در این زمینه، برخی صاحب‌نظران ارتباطات رسانه‌ای مدل‌های مختلفی را معرفی کرده‌اند.
مدل‌های ارتباطی رسانه‌ای
آقای ساعی ادامه داد که ارتباطات رسانه‌ای به سه مدل تقسیم می‌شود: ۱. انتقالی: رسانه از موضع بالا به پایین، اطلاعات را منتقل می‌کند. ۲. خدماتی: رسانه به‌عنوان ابزاری برای برقراری رابطه‌ای مبتنی بر منافع مشترک با مخاطب عمل می‌کند. ۳. آیینی: رسانه به‌عنوان یک شرکت‌کننده در یک آیین یا رویداد بزرگ انسانی وارد می‌شود. این مدل ارتباطی بیشتر با رسانه‌هایی که در فضاهای معنوی و دینی فعالیت می‌کنند، مرتبط است. برای مثال، در شب‌های قدر یا مراسم مذهبی، مردم به تلویزیون نگاه می‌کنند نه به‌عنوان مخاطبِ صرف، بلکه به‌عنوان شریک در یک آیین معنوی.
آقای ساعی در ادامه گفت که در مراسم‌هایی مانند راهپیمایی ۲۲ بهمن، معمولاً رسانه‌ها نتوانسته‌اند این حس مشارکت و جمعیت عظیم را به‌خوبی منتقل کنند. مدل گزارش‌نگاری که معمولاً به کار می‌رود، اغلب کوتاه و بدون پیوستگی است و نمی‌تواند این حماسه را به درستی بازتاب دهد. ایشان معتقدند که مدل‌های ارتباطی آیینی می‌تواند در چنین مواقعی بسیار مفید باشد اما برای ایجاد چنین تجربه‌ای، تلاش بیشتری از طرف رسانه‌ها نیاز است.
نقد آقای معاف در خصوص رویکرد رسانه‌ها
دکتر معاف در سخنان خود به نقد اساسی در خصوص نحوه بازنمایی‌های رسانه‌ای اشاره کرد. به گفته او، در صدا و سیما و دیگر رسانه‌های کشور، روایت واحد و یکپارچه‌ای از مناسک ملی مانند ۲۲ بهمن منتشر نمی‌شود. رسانه‌ها به‌جای ارائه یک روایت منسجم، به انتشار گزارش‌های کوتاه و پاره‌پاره با پیوستگی ضعیف می‌پردازند. این مسئله به‌ویژه در زمینه مناسک ملی که در آن مردم با حضور میلیونی خود حماسه‌ای بزرگ می‌آفرینند، بیشتر به چشم می‌آید.
او با اشاره به یادداشت‌های قبلی خود، این انتقاد را مطرح کرد که رسانه‌های ملی فاقد خلاقیت، نوآوری و ابتکار لازم برای نمایش صحیح و مؤثر این حماسه‌ها هستند. معاف تأکید کرد که در رسانه‌های کشور، گاهی «سخت‌افزار» (یعنی زیرساخت‌ها) از «نرم‌افزار» (یعنی محتوا و روایت) عقب‌تر است و این ناهماهنگی موجب کاهش تأثیرگذاری روایت‌های رسانه‌ای می‌شود.
درنگی تئوریک در روند روایت‌سازی
دکتر معاف با اشاره به نظریه‌های مختلف در مورد رسانه و ارتباطات، گفت که در نبرد روایت‌ها و حکایت‌ها، رسانه‌ها باید توانایی تبدیل رویدادها به «روند» و سپس تبدیل این روندها به «روایت» و «حکایت» را داشته باشند. به گفته او، این ضعف در تولید و انتقال روایت در زمینه‌های مختلف، از جمله سیاست و اجتماع، محسوس است. او معتقد است که این روند باید به‌گونه‌ای طراحی شود که حتی مسائل مهم و احساسی مانند استقامت و مقاومت مردم نیز به‌صورت مؤثر در رسانه‌ها منعکس شوند.
انتقاد به رویکردهای قدیمی و نیاز به نوآوری
دکتر معاف همچنین از رویکردهای قدیمی و تکراری در رسانه‌ها انتقاد کرد. به‌طور خاص، او به نحوه پوشش رویدادهای ۲۲ بهمن اشاره کرد و گفت که رسانه‌ها هنوز از شیوه‌های قدیمی در پوشش چنین مناسک ملی استفاده می‌کنند که هیچ نوآوری و جذابیتی در آنها وجود ندارد. او معتقد است که صدا و سیما باید از حالت تکراری خارج شده و با نوآوری در ادبیات و روش‌ها، روایات جدید و جذابی از حماسه‌های مردم ارائه دهد. به گفته او، در شرایط کنونی، جوانان و حتی مخاطبان کم‌سن‌تر می‌توانند پیش‌بینی کنند که اخبار ساعت دو چه محتوایی خواهد داشت، چرا که تکرار مکررات به امری معمولی و یکنواخت تبدیل شده است.
رسانه؛ نیروی محرکه یا تکرار ملال‌آور؟
معاف در بخش دیگری از سخنان خود تأکید کرد که رسانه‌ها در نهایت مسئولیتی بزرگ بر عهده دارند. وقتی مشکلات اجرایی در کشور وجود دارد، رسانه‌ها وظیفه دارند که با نوآوری و استفاده از زبان جذاب، مردم را به مشارکت و همراهی ترغیب کنند. او به اهمیت «نوآفرینی» در رسانه‌ها اشاره کرد و گفت که حتی در شرایط سخت، رسانه‌ها باید تلاش کنند تا با ارائه روایت‌های جدید و جذاب، مردم را همراه خود سازند و نه اینکه صرفاً به تکرار شعارهای قدیمی بسنده کنند.
آقای معاف به صراحت بیان می‌کنند که دیدگاه‌های آنها همچنان معتبر است. وی معتقد است که فیلم‌هایی که در سال‌های ۷۲ یا ۷۳ تولید شده‌اند، با فیلم‌هایی که در حال حاضر ساخته می‌شوند، تفاوتی ندارند. اگر شعارها را از این فیلم‌ها حذف کنید، روایت آنها همچنان مشابه است؛ حتی با وجود بهبود کیفیت دوربین‌ها و تصاویری بهتر، فرم کلی مشابهت دارد. در همین راستا، ساعی اشاره می‌کند که گزارش‌هایی که در مراسم‌های مختلف از جمله راهپیمایی‌ها یا جشنواره‌ها ارائه می‌شوند، غالباً از دیدگاه خاصی تهیه می‌شوند و به همین دلیل، بینندگان از جنبه‌های مختلف به این گزارش‌ها نگاه نمی‌کنند. رسانه‌ها ممکن است تلاش کنند تا برخی ویژگی‌های خاص را برجسته کنند، ولی این مهم است که از این زاویه، هیچ ارتباط واقعی با مردم برقرار نمی‌شود.
ساعی ادامه می‌دهد: "رسانه‌هایی که در ۲۲ بهمن گزارش می‌دهند، با وجود نشان دادن برخی افراد بی‌حجاب، این افراد را نه به عنوان بخشی از هویت جامعه، بلکه به عنوان یک سوژه خبری نمایش می‌دهند." وی همچنین به مسئله استاندارد دوگانه در رسانه‌ها اشاره می‌کند، یعنی زمانی که موضوعی خاص مطرح است، برخی رفتارها پذیرفته و حتی به عنوان نمونه‌های قابل تحسین نمایش داده می‌شوند، اما در مواقع دیگر به شدت از آنها اجتناب می‌شود.
در این میان، ساعی اذعان می‌کند که رسانه‌ها باید خود را در فرایندهای پیچیده‌تری وارد کنند. وی توضیح می‌دهد که نظرسنجی‌ها نشان می‌دهند بسیاری از زنانی که حجاب ندارند، همچنان مناسک دینی را رعایت می‌کنند و در برخی موارد حتی خود را از حامیان نظام قلمداد می‌کنند. این پارادوکس‌های موجود در جامعه باید در رسانه‌ها منعکس شود، به ویژه زمانی که روایت‌ها باید براساس واقعیت‌های موجود شکل بگیرند.
او به تفصیل می‌گوید: "رسانه باید به‌گونه‌ای عمل کند که به تدریج چارچوب ذهنی جدیدی برای مخاطبان خود ایجاد کند. این عمل درازمدت باید فراتر از ارائه گزارش‌های مقطعی باشد و رسانه باید بتواند معنای یک رویداد را در طول زمان در ذهن مردم پیاده کند."
ساعی در ادامه به اهمیت "اجتهاد رسانه‌ای" اشاره کرده و تأکید می‌کند که رسانه‌ها باید با شجاعت و ابتکار به بازنمایی‌های جدید دست بزنند و نه فقط تکرار کلیشه‌ها و تصاویری که هیچ تأثیری در تغییر نگرش‌ها ندارند. او نمونه‌هایی از موفقیت‌های رسانه‌ای در زمینه بازنمایی واقعه ۹ دی ۸۸ را ذکر کرده و معتقد است که در شرایط کنونی نیز باید چنین اجتهادهایی صورت گیرد.
وی در نهایت، بر لزوم ایجاد رویکردهای جدید و نوآورانه در رسانه‌ها تأکید می‌کند و می‌گوید: "رسانه‌ها باید هم‌راستا با واقعیت‌ها و نیازهای جامعه عمل کنند تا بتوانند تصویر صحیحی از مسائل موجود ارائه دهند. این امر از طریق انتخاب‌های هوشمندانه، تحلیل‌های درست و ایجاد ارتباطات مؤثر ممکن است."
ساعی همچنین به ظرفیت‌های رسانه برای نمایش بخش‌های مختلف جامعه اشاره کرده و به نقش رسانه در بازنمایی موفقیت‌های افراد مختلف، مانند ورزشکاران و قهرمانان، اشاره می‌کند که در حال حاضر به دلیل مشکلات روایت‌سازی در رسانه‌ها، به طور کافی مورد توجه قرار نمی‌گیرند. در نهایت، او تأکید می‌کند که ایجاد یک چارچوب ذهنی روشن در رسانه‌ها و بر اساس آن، ارائه روایت‌هایی منسجم و تأثیرگذار ضروری است.
تحلیل چالش‌ها و نوآوری‌های نظام رسانه‌ای ایران در حوزه آموزش و تولید محتوا
در گفتگویی با آقای ساعی، منتقدان رسانه‌ای به این نکته اشاره کردند که ابتکارات و نوآوری‌های موجود در نظام رسانه‌ای کشور به دلایلی از جمله فضای آموزشی، با افول مواجه شده است. بسیاری از صاحب‌نظران بر این باورند که این افول به دلیل ضعف‌های موجود در فرآیند آموزش رسانه‌ای به ویژه در دانشکده‌های صداوسیما و دیگر نهادهای آموزشی رسانه‌ای است. آقای ساعی که سال‌ها در دانشکده صداوسیما تدریس کرده و اکنون مسئولیت در دانشگاه سوره را نیز بر عهده دارد، این انتقادات را تا حدی پذیرفته و در پاسخ بیان داشت:
"خلاقیت و نوآوری در بسیاری از دانشجویان امروز ما به دلیل نقص‌های موجود در آموزش‌های کلاسیک و کارگاه‌ها به درستی شکل نمی‌گیرد. متاسفانه در سیستم آموزشی فعلی، مفاهیم و الگوهای جدید که برای رشد خلاقانه لازم است، نادیده گرفته می‌شود. البته نباید تمام بار را فقط به دوش سیستم آموزشی انداخت؛ اما واقعیت این است که سیستم آموزشی رسانه‌ای ما قادر به پرورش چهره‌های برجسته در سطح جهانی نیست. در حال حاضر، اگرچه خبرنگاران خوبی داریم و افرادی موفق در حوزه رسانه به چشم می‌خورند، اما در سطح ساختارهای مدیریتی و انگیزشی مشکل داریم. ما باید به فرآیندهایی فکر کنیم که خلاقیت‌های فردی را از مرحله پیشنهاد به نتیجه ملموس برسانند."
آقای ساعی در ادامه به چالش‌های موجود در تولید و روایت‌های رسانه‌ای اشاره کرد و گفت: "ساختارهای موجود نمی‌توانند ترکیب خلاقانه لازم برای تولید محتوای جذاب و نوآورانه را ایجاد کنند. به طور مثال، در حوزه راهپیمایی 22 بهمن، هیچگاه نتوانستیم یک روایت جدید و متفاوت ارائه دهیم. در این خصوص، ممکن است ما از روایت‌های جدید یا سوژه‌های نادیده مانند تجربیات مردمی در این مسیر غافل شویم."
وی در پایان افزود که در طول این سال‌ها، سوژه‌های جذاب و غافلگیرکننده‌ای مانند فعالیت‌های مردمی در جشنواره‌ها یا راهپیمایی‌ها به طور کامل پوشش داده نشده است و این امر در نهایت منجر به ناتوانی رسانه‌ها در ارائه روایت‌های تازه و خلاقانه شده است.
روایت‌های متفاوت از راهپیمایی 22 بهمن توسط خانه تولیدات جوان
سجاد بهمن‌آبادی، مسئول خانه تولیدات جوان مرکز سیمرغ، از روند تولید و ارائه روایت‌های دراماتیک در خصوص راهپیمایی 22 بهمن سال جاری خبر داد. آقای بهمن‌آبادی در این مصاحبه با اشاره به تلاش‌ها برای بازنمایی دراماتیک و متفاوت این رخداد تاریخی گفت:
"سال گذشته و پیش از این که به تولید آثار ویژه در این زمینه بپردازیم، با کمبود منابع هنری و تصویری مواجه شدیم. در واقع، منابع دراماتیک قابل اتکا و مناسبی در دسترس نبود. بنابراین، تصمیم گرفتیم با استفاده از پتانسیل‌های موجود در خانه تولیدات جوان، برای خلق آثار متفاوت، به سراغ ایده‌های جدید برویم."
وی در ادامه توضیح داد که پس از جلسات متعدد با هنرمندان و پیشکسوتان، تلاش‌هایی برای ارتقاء و نوآوری در این حوزه آغاز شد. "ما به جوانان فعال در استان‌های مختلف پیشنهاد دادیم که برای روایت جدید از راهپیمایی 22 بهمن اقدام کنند. در این راستا، طی سال گذشته بیش از 50 اثر در قالب‌های مستند، مستند کوتاه و فیلم‌های داستانی تولید شد که بخش‌هایی از این آثار امسال به نمایش درآمد."
آقای بهمن‌آبادی همچنین از مشارکت گسترده جوانان در تولید آثار اشاره کرد و بیان داشت: "امسال بیش از 150 اثر در دست تولید یا تولید شده است که یکی از این آثار، مستندی درباره یک تابلو 40 ساله در راهپیمایی 22 بهمن است که این تابلو از سال 1363 تاکنون در تمام راهپیمایی‌ها حضور داشته است."
وی در پایان تاکید کرد که تولیدات امسال بر اساس تجربیات گذشته، بر ایجاد ارتباط نزدیک‌تر با سوژه‌ها و پرداخت به جزئیات زندگی افراد تمرکز داشت و این تلاش‌ها به منظور بازنمایی این رویداد تاریخی از زاویه‌ای متفاوت ادامه دارد.
* در یادداشت‌های اخیر شما، به نکاتی اشاره داشتید که به‌ویژه در حوزه روایت موفقیت‌ها و کارکرد رسانه‌ها بسیار حائز اهمیت است. رسانه‌ها همواره به‌دنبال برجسته‌سازی اتفاقات خوب و تاثیرگذار هستند؛ اما در این بین، نکته‌ای وجود دارد که کمتر به آن پرداخته می‌شود:
علیرضا معاف: پرداختن به "مناسبات ملی و دینی" و تجلی آنها در رسانه‌ها. این موضوع می‌تواند به‌عنوان یک زاویه نگاه متفاوت، کمک بزرگی به فهم عمیق‌تر از رویدادهای ملی و دینی کشورمان کند.
در این راستا، لازم است طرحی مفهومی برای رسانه‌ها طراحی کنیم تا بتوانند به درستی به تحلیل و روایت فرازها و فرودهای زندگی انسانی بپردازند. درست است که در نظام رسانه‌ای ما بیشتر بر پیروزی‌ها و موفقیت‌ها تمرکز داریم، اما شکست‌ها نیز به‌ویژه در رویدادهایی چون جنگ احد، می‌توانند به‌عنوان نقطه شروعی برای تجلی امید و پیروزی‌های بعدی نمایان شوند. برای مثال، در قرآن کریم، آیات ۱۷۳ تا ۱۷۵ سوره آل عمران به‌وضوح نشان می‌دهد که چگونه شکست در جنگ احد موجب شد تا مسلمین پس از درک درست آن، به پیروزی‌های بزرگ‌تری دست یابند. به‌عبارتی، شکست خود می‌تواند مقدمه‌ای برای پیروزی‌های بعدی باشد. اگر رسانه‌ها به درستی این روایت‌ها را منعکس کنند، این فرآیند تحولی عمیق در بینش مخاطبان ایجاد خواهد کرد.
در حوزه بازنمایی رویدادهای ملی، این که ما در رسانه‌های خود تنها به خبرهای سیاسی و خبری توجه کنیم، کافی نیست. باید در آثار نمایشی و هنری نیز به جنبه‌های فرهنگی، جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی این رویدادها پرداخته شود. به‌عنوان مثال، تشییع‌جنازه‌های شهیدانی چون حاج قاسم سلیمانی، حضرت امام خمینی و شهید رئیس‌جمهور رئیسی، نه تنها رویدادهای سیاسی، بلکه آیین‌های ملی پرافتخاری هستند که باید در قالب آثار هنری و سینمایی به تصویر کشیده شوند. این اتفاقات نه‌تنها نیاز به روایت‌های خبری دارند، بلکه باید در قالب آثار نمایشی و سینمایی تولید شوند تا در دل مخاطب بمانند و تأثیرگذار باشند.
در این میان، به‌ویژه در حوزه تولیدات سینمایی، باید به آثار بلندمدتی اشاره کنیم که تاثیرگذار و ماندگار باشند. نمونه‌هایی مانند فیلم‌هایی همچون "شجاع دل" ساخته مل گیبسون یا "گلادیاتور" ریدلی اسکات که مفاهیم بزرگ آزادی و فداکاری را در قالب روایت‌های دراماتیک به مخاطب منتقل می‌کنند، می‌توانند برای تولید آثار مشابه در حوزه انقلاب اسلامی و رویدادهای ملی‌مان الهام‌بخش باشند. در واقع، این نوع فیلم‌ها و تولیدات نمایشی می‌توانند راهپیمایی‌های ملی همچون ۲۲ بهمن، اربعین و حتی راهپیمایی‌های مذهبی چون اعتکاف را در قالب داستان‌های دراماتیک و جذاب به تصویر کشیده و تاثیرات بیشتری بر روی مخاطب بگذارند.
این رویکرد نیازمند دقت و توجه به جزئیات فرهنگی و دینی است. برای مثال، همانطور که اشاره شد، باید زبان هنر، خطابه و برهان به‌طور همزمان در کنار هم عمل کند. رسانه‌ها باید توانایی این را داشته باشند که با فهم صحیح از مردم و نیازهایشان، پیام خود را به‌طور مؤثر منتقل کنند. این امر تنها با درک دقیق از "فر ایزدی" رسانه‌ها امکان‌پذیر است؛ یعنی رسانه‌ها باید با درک دقیق از روحیه و نیازهای مردم، پیام‌های خود را به‌درستی منتقل کنند.
به‌طور کلی، رسانه‌ها نیازمند فهم و زیرکی ویژه‌ای هستند تا بتوانند درک دقیقی از رگ‌خواب مردم پیدا کرده و با آنها ارتباط برقرار کنند. همانطور که امیرالمؤمنین علی (ع) فرمودند: "فتوا باید قبل از شهوت داده شود"، رسانه‌ها باید نیازها و علایق واقعی مردم را بشناسند و بر اساس آن پیام‌های خود را شکل دهند. این درک صحیح از مخاطب و ارائه پیام‌های متناسب با آن، می‌تواند رسانه‌ها را به سطحی بالاتر از صرفاً پوشش اخبار و رویدادها برساند.
در نهایت، آنچه که مهم است، ارائه روایتی است که نه‌تنها به‌دنبال نشان دادن پیروزی‌ها باشد، بلکه شکست‌ها و درس‌هایی که از آنها گرفته می‌شود را نیز به‌خوبی منتقل کند. همین‌طور باید تلاش کنیم تا مفاهیم عمیق دینی و ملی را در قالب‌های مختلف رسانه‌ای – چه در اخبار و گزارش‌ها، چه در تولیدات هنری و نمایشی – به تصویر بکشیم تا بتوانیم تاثیرگذاری بیشتری بر روی جامعه داشته باشیم.
* حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود به گله‌مندی‌های مردم از عملکرد مسئولان اشاره کردند و تأکید کردند که نباید این گله‌مندی‌ها را به معنی رضایت از وضعیت کنونی تفسیر کرد. ایشان بیان کردند که مردم به دلیل عقاید، اعتقادات و باورهای خود در راهپیمایی ۲۲ بهمن حضور می‌یابند، اما این به معنای رضایت از عملکرد مسئولین نیست. ایشان در این سخنرانی تأکید کردند که گله‌مندی‌ها همچنان پابرجاست و باید به این نکته توجه ویژه‌ای داشته باشیم.
این پرسش مطرح می‌شود که آیا رسانه‌ها می‌توانند به‌طور همزمان صدای اعتراضات و گله‌مندی‌های مردم را به‌درستی منتقل کرده و در عین حال خدمات و اقدامات مثبت دولت را نیز به‌طور مؤثر به اطلاع عموم برسانند؟ این همان نقطه‌ای است که نیازمند توجه و برنامه‌ریزی است. رسانه‌ها باید راهبردی پیدا کنند که هم بتوانند صدای اعتراضات مردم را بازنمایی کنند و هم تصویر واقعی از خدمات دولت ارائه دهند.
در همین راستا، «ساعی» به بحث روایت شکست‌ها و گله‌مندی‌ها اشاره کردند و افزودند که این نوع روایت‌ها باید در چارچوب نظری کلان‌تری در رسانه‌ها جای بگیرند. به گفته ساعی، زندگی بدون تردید، گله‌مندی و شکست معنی ندارد. افراد موفق در زندگی خود اغلب در مواقعی دچار تردید و شکسته‌خوردگی شده‌اند، اما در عین حال از همین لحظات می‌توانند نیرویی برای ادامه حرکت و پیشرفت بسازند. شک و تردید، به گفته شهید مطهری، معبر خوبی برای رشد است، ولی نباید به آن به‌عنوان مقصد نهایی نگاه کرد.
به‌طور طبیعی، در جامعه، گله‌مندی‌ها و اعتراضات وجود دارند، اما اگر این گله‌مندی‌ها به‌درستی مدیریت شوند، می‌توانند به‌عنوان یک فرصت برای اصلاح و پیشرفت جامعه به کار گرفته شوند. این گله‌مندی‌ها نباید به ضد خود تبدیل شوند. برای مثال، رسانه‌ها می‌توانند روایاتی را ارائه دهند که نشان دهد چگونه اعتراضات و انتقادات به حرکتی مثبت و موفقیت‌آمیز تبدیل شده‌اند. ساعی به مثال‌هایی از تاریخ اشاره کردند که در آنها انتقادها و اعتراضات منجر به حل مشکلات و بهبود وضعیت شده‌اند.
در این راستا، رسانه‌ها باید یک چارچوب نظری کلان برای بازنمایی این گونه روایت‌ها ایجاد کنند. این چارچوب باید به‌گونه‌ای باشد که هم از انتقادها و گله‌مندی‌ها به‌عنوان یک فرصت برای اصلاح استفاده شود و هم در عین حال نشان دهد که دولت و مسئولان در حال تلاش برای رفع مشکلات هستند. رسانه‌ها باید با شجاعت به این مسائل بپردازند و در عین حال که نقد می‌کنند، به راه‌حل‌ها و اقدامات اصلاحی نیز اشاره کنند.
در پایان، ساعی به لزوم ایجاد فضایی برای گفت‌وگو و مناظره در رسانه‌ها اشاره کردند. ایشان معتقدند که این گفت‌وگوها باید در تمامی سطوح، از نخبگان گرفته تا مردم عادی، برگزار شوند. این گفت‌وگوها می‌توانند به روشن شدن مسائل و مشکلات کمک کرده و راه‌حل‌های مؤثری برای آنها پیدا کنند. رسانه‌ها باید این فضا را فراهم کنند و با شجاعت، مسائل اجتماعی و اقتصادی را مطرح نمایند تا بتوانیم به‌طور جمعی برای رفع مشکلات اقدام کنیم.
انتهای پیام/ن